گذری اجمالی بر زمینه سازی هجوم (۱۳۵۷/۱۱/۲۲ - ۱۳۵۹/۶/۳۰)

با پیروزی انقلاب اسلامی، اختلافات ایران و عراق شدت گرفت. بحرانی که در گذشته توسط دو ابرقدرت وقت مهار می شد، به بحرانی تبدیل شد که یک طرف آن کشور انقلابی ایران و طرف دیگر دو قطب جهانی قرار گرفته بودند. به عبارت دیگر، انگیزه آغازگران جنگ علیه ایران، ترکیبی از دو انگیزه منطقه ای و جهانی بود. دنیای تقسیم شده به بلوک‏های شرق و غرب و منطق حاکم بر روابط و مناسبات نظام دوقطبی، هرگونه انقلابی با ماهیت دینی و اسلامی را خلاف منافع خود ارزیابی می کرد. در نتیجه، اجازه تولد قطب مستقلی را - که نطفه آن با پیروزی انقلاب اسلامی در ایران بسته شده بود - نمی داد. از سوی دیگر، اسرائیل و کشورهای مرتجع عرب به دلیل عدم مشروعیت مردمی، از پیروزی انقلاب اسلامی احساس نگرانی کرده و از تأثیر آن در مسلمانان منطقه هراسان بودند.

در این میان، رژیم عراق ضمن نگرانی از تأثیر انقلاب اسلامی در میان مردم خود، فرصت را برای فشار به رژیم تازه تولد یافته انقلابی به منظور کسب امتیاز مغتنم شمرد تا به این وسیله ضمن برطرف کردن نقاط ضعف ژئوپلتیک کشورش (با تصرف ارتفاعات مرزی در غرب کشور به منظور امنیت بغداد و نیز با اشغال بخشی از سواحل شمالی ایران در خلیج فارس)، با گرایش به بلوک غرب، بتواند حمایت این بلوک را برای پر کردن خلأ ناشی از سقوط شاه به دست آورد و نقش ژاندارم منطقه خلیج فارس را به عهده گیرد. بر همین اساس، از نخستین روز پس از پیروزی انقلاب اسلامی، ضمن حمایت از گروه های ضدانقلاب خصوصا درً استان های همجوار تحرکات مرزی عراق آغاز شد.

این تحرکات، اگرچه در سال 1358 ضعیف بود؛ لیکن با آغاز سال 1359 با بروز حوادث مهمی چون قطع رابطه آمریکا با ایران، حمله ناموفق آمریکا در طبس، روی کار آمدن صدام حسین در عراق، و نیز دستگیری و اعدام آیت الله محمدباقر صدر شدت یافت. البته تجاوزات مرزی عراق در شش ماهه اول سال 1359 روند یکسانی نداشت، بلکه از زمان قطع رابطه امریکا با ایران تا آستانه کودتای نوژه روبه شدت گذاشت؛ در تیرماه 59، با فرارسیدن زمان اجرای کودتا و در هماهنگی با کودتاچیان، از شدت اقدامات مرزی عراق کاسته شد اما پس از کشف کودتا مجدداً در مردادماه این تحرکات روند صعودی یافت. تجاوزات عراق در شهریور ماه فوق العاده تشدیدشد و طی سه دهه اول،دوم و سوم شهریورماه روندتصاعدی به خود گرفت. بدین گونه که در شهریور 1359 جنگ سرد عراق علیه ایران به جنگ گرم تبدیل شد و در 16/6/1359 منطقه خان لیلی به تصرف ارتش عراق درآمد. چند روز بعد، منطقه میمک و پس از آن، پاسگاه های رشیدیه، چیلات، بیات و نیز ارتفاع گیسکه به اشغال دشمن درآمد.

به موازات عملیات منظم ارتش عراق در سرتاسر نقاط مرزی، دشمن به اقدامات دیگری از جمله توزیع سلاح بین عشایر خوزستان و عناصر ضدانقلاب در سراسر مرز دست زد. این اقدام تا حدی گسترده بود که در برخی شهرهای مرزی، از جمله در مناطق کردنشین، خرید و فروش سلاح کاری عادی شده بود و بعضاً بازارگرمی داشت. همچنین، عملیات ها'>عملیات های نامنظم که عموماً با حمایت عراق و گاهی به دست نیروهای عراقی انجام می شد، وضعیت استان های مرزی را ناآرام کرده بود و تلفات فراوانی را از مردم و نیروهای نظامی و انتظامی می گرفت. مین گذاری در جاده ها، بمب گذاری در معابر عمومی و مراکز اقتصادی، کمین به ستون های نظامی و خودروهای عمومی و شبیخون به مراکز مختلف، از جمله این اقدامات بود.

تجاوزات عراق در طول مرز

1/12/1357 الی 30/6/1359

یگان متجاوز

تحرکات مرزی

جمع

زمینی

688

1229

1917

هوایی

252

22

274

دریایی

44

22

66

جمع

984

1273

2257

نتایج تجاوزات مرزی عراق

جدول ضایعات انسانی خودی

شهید

مجروح

اسیر

جمع

241

629

144

1014

گاه شمار رویدادهای مهم شهریور 1359

روز

شـــرح

3/6/1359

- سپاه پاسداران وقوع یک جنگ تمام عیار را پیش‏بینی کرد.

- صدور فرمان آماده‏باش توسط فرمانده ارتش عراق، تقویت پاسگاه‏های مرزی و حمل مهمات فراوان به پایگاه هوایی شعیبیه، بر نزدیک بودن حمله عراق دلالت می‏کرد.

7/6/1359

- کیسینجر پیش‏بینی کرد ظرف 10 روز عراق در جنگ پیروز شود. بختیار نیز سقوط نظام اسلامی را ظرف چند ماه محقق دانست.

- سه هواپیمای دشمن در آسمان مهران به پرواز درآمد.

- 46 تانک دشمن روبه روی نوسود مستقر شد.

9/6/1359

- 2000 نیروی مسلح از طرفداران سردار جاف در مرز ایران مستقر شدند.

11/6/1359

- نظامیان عراق در مرز آذربایجان غربی، تا شعاع 20 کیلومتری تخلیه شده و به مرزهای جبهه کرمانشاه و خوزستان اعزام شدند.

- 2000 نیروی پیاده همراه با نیروی زرهی از بصره به سمت مرز حرکت کردند.

16/6/1359

- عراق خان‏لیلی را اشغال کرد.

17/6/1359

- دولت عراق به کلیه خانواده‏ها دستور احداث پناهگاه داد.

19/6/1359

- عراق به میمک حمله کرد.

20/6/1359

- 800 تانک و نفربر به طرف مرز دهلران حرکت کرد.

21/6/1359

- میمک به تصرف عراق درآمد.

22/6/1359

- قرارگاه های تیپ 95 و تیپ 98 از استان اربیل به خانقین منتقل شد.

- 8 سایت موشک ضدهوایی در جنوب مستقر شد.

24/6/1359

- معاون شورای انقلاب عراق (عزت ابراهیم الدوری) گفت: "عملیات ما برای بازپس‏گیری 1300 کیلومترمربع از خاک عراق تا آخر هفته جاری پایان می‏یابد.

- یک لشکر و 3 تیپ به خانقین اعزام شد.

- عراق در مرز بستان مانور کرد.

- عراق از سربازان منقضی خدمت خواست طی 4 روز خود را به واحدهای مربوطه معرفی نمایند.

25/6/1359

- عراق پاسگاه انجیره را تصرف کرد.

26/6/1359

- لغو قرارداد 1975 الجزایر و اعلام حاکمیت مطلق بر "اروندرود" به وسیله عراق.

- دو لشکر زرهی عراق در مرز خوزستان مستقر شد.

- لشکر 1 پاسگاه‏های شرق العماره را تقویت و پاسگاه رشیدیه را تصرف کرد.

- یک تیپ زرهی عراق در مقابل پاسگاه چیلات مستقر شد.

27/6/1359

- 80 قبضه توپ و خمپاره‏انداز وارد فاو شد.

28/6/1359

- وزارت خارجه عراق اعلام کرد: کشتی‏هایی که قصد عبور از شط‏العرب دارند باید پرچم عراق را بر عرشه خود نصب کنند.

- 60 خودرو حامل پل های نظامی به کوت و 11 خودرو به دیوانیه اعزام شد.

29/6/1359

- نبرد سنگینی از دهانه اروندرود تا خرمشهر ادامه دارد.

- پاسگاه شیخان در منطقه نوسود به تصرف عراق درآمد.

30/6/1359

- پاسگاه‏های گیسکه، چغاحمام و چیلات در مرزهای سومار، نفت‏شهر و دهلران به تصرف ارتش عراق درآمد.

- عراق نیمی از هواپیماهای خود را به عربستان، کویت، امارات، عمان، یمن شمالی و اردن فرستاد تا در برابر حملات متقابل ایران در امان باشد.

- ستاد لشکر 5 مکانیزه عراق به کلیه واحدهای تابعه دستور داده تا اطلاع ثانوی سکوت رادیویی را رعایت کنند.

31/6/1359

- هجوم سراسری ارتش عراق به سرزمین ایران آغاز شد.

اقدامات ضد انقلاب

تاریخ

استان

اقدامات ضدانقلاب

ضایعات انسانی خودی

انفجارات

اقدامات

ایذایی

جمع کل

شهید

مجروح

اسیر

جمع کل

بمب گذاری

مین گذاری

خ1

ع2

خ

ع

11/57 - 6/59

خوزستان

72

38

123

7

9

51

300

82

442

19

543

11/57 - 6/59

ایلام

17

1

7

3

1

12

41

31

47

-

78

11/57 - 6/59

کرمانشاه

411

14

31

37

38

134

665

468

706

181

1355

11/57 - 6/59

کردستان

280

1

7

4

1

128

421

586

752

215

1555

11/57 - 6/59

آذربایجان غربی

363

-

14

1

29

126

533

489

828

276

1593

جمع

1143

54

182

52

78

451

1960

1656

2775

691

5122

1- خ: خنثی شده

2- ع: عمـل کرده